Puszcza Bukowa

Szczeciński Park Krajobrazowy „Puszcza Bukowa” zajmuje obszar około 15 km długości i 10 km szerokości, rozciągający się wzdłuż południowych granic Szczecina, aż do rzeki Płoni na wschodzie. Większość tego obszaru zajmują Wzgórza Bukowe porośnięte Puszczą Bukową. Niemal cały obszar Parku znajduje się w gminie Stare Czarnowo.

Klimat

Niewielka odległość od morza oraz bliskość dużych akwenów wodnych powodują, iż tutejszy klimat ma wiele cech klimatu atlantyckiego. Wyniesienie ponad okoliczne równiny i urozmaicona rzeźba terenu wpływają na odrębność klimatu Wzgórz Bukowych. Najwięcej pada tu w lipcu i sierpniu, jesienią znacznie więcej niż wiosną. Suma rocznych opadów (625 mm) jest tu znacznie wyższa niż na terenach przyległych (525 mm). Śnieg zalega w Puszczy średnio przez 40 - 48 dni w roku. Dominują tu zdecydowanie wiatry zachodnie. Gdy wieją z tego kierunku, nawet o huraganowej sile, rzadko dochodzi w lesie do większych zniszczeń. Każdy trochę silniejszy wiatr ze wschodu pozostawia w lesie sporo złomów i wywrotów.

Ukształtowanie powierzchni

Wzgórza Bukowe wyraźnie dominują w krajobrazie otaczających Szczecin od południa nizin. Są one pasem starszych moren (czyli pasm wzgórz utworzonych przez lądolody wcześniejszych zlodowaceń), przekształconych powierzchniowo kilkanaście tysięcy lat temu przez ostatnie zlodowacenie. W budowie wzgórz dominują struktury glacitektoniczne, (związane z działalnością tektoniczną lądolodu) w postaci fałdów, łusek i porwaków (fragmentów oderwanych), iłów oligoceńskich i margli kredowych. Często w przypadku ich budowy do czynienia mamy z zaburzeniami chronologicznymi warstw – utwory młodsze często znajdują się pod starszymi. Z łuskowatym układem warstw geologicznych związane jest bardzo ciekawe zjawisko zanikania potoków. Na terasie kemowej u północnego krańca Wzgórz dominują piaski z domieszką żwirów, wykazujące często ślady warstwowania. Ciągła pokrywa gliniasta rozpoczyna się na obszarze wododziałowym (okolice Kołowa) i rozciąga dalej na południe. W północnej części wyłaniają się na powierzchnię margle i wapienie kredowe, które wciśnięte są jako porwaki w młodsze utwory skalne. Po ustąpieniu lodowca rzeźba Wzgórz była kształtowana przez długotrwałe procesy erozji i denudacji.

Najwyższym wzniesieniem Wzgórz Bukowych jest Bukowiec – 147 m n.p.m., a środkowa część Wzgórz tworzy wypiętrzoną na 120 - 130 m n.p.m. wysoczyznę. Wzgórza Bukowe opadają wyraźną krawędzią, dochodzącą do 50 m wysokości względnej, ku dolinie Odry, położonej na wysokości około 1 m n.p.m. W kierunku północnym ich podstawa leży na wysokości około 30 m n.p.m., a krawędź masywu, zaznaczona nieco słabiej, osiąga 10 - 20 m wysokości względnej. Na wyrównanej Nizinie Goleniowskiej, ich podstawa  znajduje się także na wysokości 10 - 20 m n.p.m.

Charakterystycznym śladem pozostawionym przez lądolód są liczne głazy narzutowe.  Obecnie, z terenu Parku i jego otuliny znanych jest około 70 głazów o obwodzie przekraczającym 700 cm i ponad 800 eratyków o obwodzie od 400 do 700 cm. Sądząc po ilości brukowanych dróg, jakie zbudowano z nich w Puszczy, można przypuszczać, że kiedyś było ich dużo więcej. Po rodzaju skały, z jakiego poszczególne głazy są zbudowane, można określić miejsce w Skandynawii, z którego przywędrowały z lodowcem. Największe z nich to Głaz Krajoznawców (1750 cm), Głaz Kołyska (1475 cm), Głaz przy Leśnej Szosie (1420 cm), Głaz Serce (1375 cm), Głaz w Utracie (1280 cm).

Gleby

Skałą macierzystą dla gleb pokrywających Wzgórza są przede wszystkim gliny zwałowe, w następnej kolejności piaski zwałowe oraz iły i piaski trzeciorzędowe. Stąd też występują tu prawie wszystkie grupy mechaniczne od żwirów i piasków luźnych, poprzez utwory gliniaste i iły, aż do utworów pyłowych.  W obrębie Wzgórz Bukowych i wysoczyzny leżącej na południe od nich największą powierzchnię (ok. 40%) zajmują gleby brunatne właściwe i kwaśne, wykształcające się na piaskach i glinach zwałowych. Niewiele mniejszy udział w obrębie wzniesień moreny czołowej zajmują gleby płowe typowe i zbrunatniałe, wykształcające się na glinach i piaskach zwałowych oraz iłach trzeciorzędowych. W części północnej i na zachodnich krańcach Wzgórz Bukowych duże powierzchnie zajmują gleby rdzawe, które powstają na piaskach zwałowych, sandrowych i terasów rzecznych. Kilka procent badanego terenu, głównie w dolinie Odry, Krzekny i Płoni, zajmują gleby torfowe. Torfy przejściowe i wysokie występują tylko w kilku miejscach (okolice Kołowa, Glinnej i Dębiny), zajmując łącznie kilkanaście ha. Nietypowe dla tego obszaru są rędziny występujące na porwakach utworów kredowych w okolicach Zdrojów i Glinnej.

Wody

Grzbietem Wzgórz Bukowych biegnie lokalny dział wodny. Główne strumienie odprowadzające wody z północno - zachodniej części Parku są bezpośrednimi dopływami Odry (Rudzianka, Chojnówka, Jeziorna). Pozostałe większe cieki są bezpośrednimi lub pośrednimi dopływami Płoni (Krzekna, Kłobucki Potok, Czerwonak, Lisi Potok, Słoneczny Potok, Śmierdnicki Potok, Niedźwiedzianka, Trawna, Potok Dobropolski). Interesującym zjawiskiem jest okresowe zanikanie strumieni, związane z łuskowatą budową geologiczną podłoża (np. strumień Ponikwa). Dające początek potokom źródła, często mają swoje własne nazwy, takie jak Lwia Paszcza, Dobropolskie Źródło, Oczko Marzanny, Ciurkadełko, Oczko Ponikwy, Źródełko pod Bukowcem.

Jeziora w Szczecińskim Parku Krajobrazowym wypełniają na ogół naturalne, polodowcowe zagłębienia terenu. Występują głównie w południowej części Parku. W granicach parku znajduje się 17 jezior pochodzenia polodowcowego (największe z nich to Jezioro Binowskie, Glinna i Piasecznik Wielki) oraz 2 powstałe w wyniku działalności człowieka: Szmaragdowe, które powstało w wyniku nagłego wtargnięcia wody do kopalni wapieni kredowych i tzw. Nowy (Karasi) Staw w pobliżu Ogrodu Dendrologicznego w Glinnej, utworzony poprzez spiętrzenie wody w strumieniu. W otulinie Parku znajduje się 18 zbiorników wodnych o powierzchni pow. 1 ha, w tym 8 naturalnych (m.in. Żelewko i Płonno) oraz 10 antropogenicznych.

Historia ostatniego tysiąclecia

W ostatnim tysiącleciu zmieniała się zarówno powierzchnia lasów Puszczy Bukowej jak i ich charakter. Poznanie gospodarki prowadzonej w minionych stuleciach na obszarze Wzgórz Bukowych jest bardzo istotne dla oceny gospodarki prowadzonej obecnie.

Początek intensywnego wykorzystania gospodarczego obszaru Puszczy wiąże się  z niezwykle dynamiczną działalnością mnichów z założonego w roku 1173 pobliskim Kołbaczu klasztoru cystersów i związane z nią znaczące przekształcenia krajobrazu (zmiana biegu rzeki Płoni, spiętrzenie jeziora Miedwie). Drewno bukowe aż do końca XVIII wieku miało zastosowanie głównie jako opał oraz surowiec do produkcji węgla drzewnego, smoły, potażu – produktów bardzo ważnych dla ówczesnego przemysłu. Same zaś  lasy bukowe (a w jeszcze większym stopniu dębiny) jako pierwsze podlegały karczowaniu z racji lepszej jakości gleb na których rosły, szczególnie na łatwiejszych w uprawie terenach równinnych. Pozostałe lasy wykorzystywano często jako pastwiska, co prowadziło do dewastacji runa i gleby, blokowania odnowienia naturalnego, a w efekcie często do zamiany lasu na zadrzewienia. Wraz z likwidacją klasztoru w roku 1535, Puszcza Bukowa stałą się domeną książęcą, własnością „państwową” objętą regulacjami ograniczającymi jej eksploatację. Miało to pozytywny wpływ na regenerację jej drzewostanów.

Pierwszy obraz topografii Puszczy Bukowej zawarty jest na słynnej mapie Lubinusa z roku 1618, gdzie widać kilka rozdzielonych kompleksów leśnych, poprzecinanych rozległymi połaciami gruntów rolnych i pastwisk. Obraz ten, interpretowany jako wierne odzwierciedlenie rzeczywistości, stał się podstawą twierdzeń o całkowitym wylesieniu większości tego obszaru. Jednak głębsza analiza stosowanych przez Lubinusa metod pomiarowych, porównanie z kolejnymi mapami tego obszaru w powiązaniu ze znajomością gospodarki leśnej i właściwościami przyrodniczymi tutejszych lasów pozwala na wiarygodną korektę tego obrazu. Lubinus stworzył swą mapę nie w oparciu o sieć skoordynowanych pomiarów geodezyjnych,  lecz posługując się bardzo prymitywnymi narzędziami pomiarowymi. Podczas prac nad swą mapą, Lubinus dwa razy objechał cały ówczesny obszar Księstwa Pomorskiego. W ciągu zaledwie 54 dni odwiedził 152 miejscowości i przebył około 1500 kilometrów. Odległości najczęściej określano czasem jaki zajęło konnemu posłańcowi pokonanie określonych dystansów. Im trudniejszy w eksploracji był obszar, tym dowolniejszy był końcowy obraz na mapie. Obszarem takim były też Wzgórza Bukowe.

Małą wiarygodność starszych map potwierdza też pochodząca z około 1760 r mapa A.K.Seuttera „Ducatus Pomeraniae Citerioris et Ulterioris…”, która jest zasadniczo kopią mapy Lubinusa, a nie rzeczywistych nowych prac kartograficznych. Pomimo nowej szaty graficznej widać na niej dokładnie te same błędy, które popełnił Lubinus, jak na przykład identyczny kształt jeziora Miedwie podany w położeniu będącym lustrzanym odbiciem rzeczywistego. Obraz Puszczy Bukowej jest także kopią z Lubinusa – w roku 1760 całkowicie nieprawdziwą. Obraz ten koryguje wydana w roku 1813 mapa „Topographisch - militarische Charte von Teutschland…”, wykonana w oparciu o sieć triangulacyjną i pomiary stolikowe, na której Puszcza Bukowa zajmuje obszar już bardzo zbliżony do obecnego.

Zamiana w ciągu 53 lat, jakie upłynęły pomiędzy wydaniami obu map,  kilku tysięcy ha pól i pastwisk w lasy była niemożliwa, tak przyrodniczo jak gospodarczo. Tak więc można uznać, że widoczny na mapie Lubinusa obraz Wzgórz Bukowych jest częściowo prawdziwy, ale jako mozaika zadrzewień i większych kęp lasu poprzerywana polami uprawnymi i pastwiskami, a nie wielkie obszary ziem ornych.

Reformy przeprowadzone w Prusach przez Fryderyka Wielkiego (1740 - 1786) uregulowały także sprawy ochrony i eksploatacji lasów. Za zasadę przyjęto zachowanie ich powierzchni i maksymalizację zysków. Powstała rządowa służba leśna, przeprowadzano pierwsze zalesienia najuboższych, zdewastowanych gruntów porolnych, zwiększono nadzór nad lasami prywatnymi. Brak na razie opartego o materiały źródłowe szczegółowego opracowania historii zagospodarowania Puszczy Bukowej.  Wiadomo, że z początkiem XIX wieku rozpoczęło się intensywne zagospodarowanie tego obszaru. Z rozbijanych materiałami wybuchowymi polodowcowych głazów zbudowano sieć bardzo solidnych brukowanych dróg, które umożliwiły wywóz drewna ze wszystkich zakątków Puszczy. Starano się udostępnić dla produkcji drewna każdy skrawek ziemi. Szczególny wysiłek włożono w osuszane wszelkich, najmniejszych nawet oczek wodnych, torfowisk, bagienek. Do dzisiaj widać w lesie liczne ślady tych starań – sieć szczęśliwie niedrożnych już rowów odwadniających.  Z końcem XIX wieku zbudowano też większość do dzisiaj funkcjonujących leśniczówek. Obszarem Puszczy zarządzały wówczas dwa nadleśnictwa państwowe – Podjuchy (Podejuch) – zarządzające ok. 3 200 ha lasu i Śmierdnica (Mühlenbeck) – ok. 3 200 ha, zaś miasto Szczecin było właścicielem ok. 1 000 ha. Już w początkach XIX wieku trwała intensywna eksploatacja drzewostanów. Świadczy o tym utworzenie w roku 1823 szkółki leśnej w Glinnej, zaś na mapie F. von Rapparda z roku 1862 widać już założoną sieć leśnego podziału powierzchniowego. Świadczą o tym też ogromne połacie drzewostanów sosnowych w zachodniej części Puszczy rosnące w miejscach pierwotnie pokrytych buczynami lub lasami mieszanymi. Potwierdzają to widoczne na wielu zdjęciach z końca XIX wieku stare drzewostany sosnowe w miejscach, gdzie obecnie rośnie buk – jak np. dookoła jez. Szmaragdowego. Oznacza to, że od co  najmniej 80 - 100 lat (a więc od pocz. XIX w.) na dużych obszarach Puszczy rosły już drzewostany iglaste sztucznie wprowadzone na miejsce pierwotnych lasów liściastych i  mieszanych. Podstawowym celem prowadzonej tu przed 1945 r. gospodarki leśnej było maksymalizacja zysków ze sprzedaży drewna i redukowanie kosztów zagospodarowania lasu. Wspomniane drzewostany sosnowe jako łatwe w założeniu i szybko produkujące łatwo sprzedawalny surowiec zostały wprowadzone wszędzie, gdzie naturalne odnowienie było czaso- i pracochłonne, co miało miejsce głównie na uboższych siedliskach w zachodniej części Puszczy. W części środkowej i wschodniej w drzewostanach prowadzono podobną do dzisiejszej gospodarkę rębniami częściowymi. Różnica polegała na krótkim okresie oczekiwania na uzyskanie odnowienia naturalnego buka. W jego braku powierzchnie zrębowe sztucznie odnawiano dębem oraz całkowicie obcym tu świerkiem. Powstałe w efekcie, osiągające teraz wiek rębności dębiny, będą stopniowo znikać jako niezgodne z tutejszą roślinnością potencjalną, zaś świerczyny uległy niemal całkowitej zagładzie w roku 1981 i 1982 po gołożerach brudnicy mniszki. Niewielkie luki otoczone starszym drzewostanem obsadzano szybko rosnącym modrzewiem. O intensywności ówczesnego pozyskania drewna,  świadczy też niemal całkowity brak wiekowych pomników drzew – wszystkie dojrzałe do wyrębu drzewostany usuwano konsekwentnie do końca. Nawet najsłynniejszy z nich – około 300 letni dąb „Dziadek” swym wysmukłym kształtem zdradza, że wyrósł z gęstym drzewostanie gospodarczym, a nie świetlistej, naturalnej dąbrowie. Wszystko to potwierdza tezę, że Puszcza Bukowa jako teren pokryty drzewostanem trwa na swym miejscu „od zawsze”, jednak w swym składzie i strukturze jest istotnie przebudowana przez różne formy zagospodarowania. Zaś wiele jej wartości przyrodniczych jest efektem obowiązujących procesów klimaksowych. Procesów, które po zmniejszeniu lub likwidacji ludzkiej ingerencji, zawsze prowadzą do powstania świata roślin i zwierząt zgodnego z pierwotnymi właściwościami siedliska.

W roku 1945 rozpoczął się nowy rozdział historii Puszczy. W marcu i kwietniu jej północno - zachodnia część stała się obszarem frontowym. Chociaż sam teren Puszczy nie był miejscem znaczących walk, stał się jednak na prawie 2 miesiące obszarem koncentracji wielkich zgrupowań Armii Czerwonej. Na budowę umocnień i potrzeby budowy przepraw przez Odrę na wysokości autostrady wycięto bardzo dużo drzew. Jednak największe szkody poczynił trwający wiele tygodni intensywny ostrzał artyleryjski ze Szczecina i zachodniego brzegu Odry. Straty w postaci zniszczonych drzew były mało znaczące wobec uszkodzeń od odłamków. Eksplodujące pociski „uzbroiły” odłamkami ogromne połacie drzewostanów obecnych leśnictw Podjuchy, Binowo i Klęskowo. Skutki tego są odczuwalne do dzisiaj – w zasadzie wszystkie grubsze (a więc starsze) drzewa pozyskiwane z tych leśnictw są postrzelane.  Doskonale widać to na leżących przy drogach stosach kłód dębowych – niemal wszystkie usiane są sinoczarnymi plamami powstałymi w efekcie reakcji zawartych w drewnie garbników z żelazem odłamków.

Po zakończeniu II wojny światowej, powierzchnia Puszczy znacząco się powiększyła, gdy las wszedł na spore obszary zniszczonych w czasie wojny, graniczących z nią przedmieści Szczecina. W okresie 1945 -1985 zalesiono większość śródleśnych pól i pastwisk, tak że w roku  1985 grunty porolne stanowiły 966 ha, czyli 11,1 % obrębu Rozdoły – głównie w jego zachodniej części. Ten przyrost trwa do dzisiaj, gdy las samorzutnie wchodzi na nie uprawiane grunty rolne. Nawet i tam gdzie rola jest uprawiana, jej graniczące z lasem fragmenty stopniowo pokrywają się lasem pod osłoną rozrastających się, nie przycinanych koron drzew rosnących na skraju lasu. 

Koniec II wojny światowej był początkiem kolejnego okresu intensywnego pozyskania drewna w Puszczy Bukowej na potrzeby zrujnowanego wojną kraju. W roku 1945 utworzono na obszarze Puszczy dwa nadleśnictwa: Rozdoły i Podjuchy,  w roku 1958 połączone w jedno Nadleśnictwo Rozdoły. W roku  1973 zostało ono połączone z Nadleśnictwem Gryfino gdzie tworzy Obręb Rozdoły.

Flora

Urozmaicona rzeźba terenu o skomplikowanej budowie geologicznej, zmienność mikroklimatyczna i zmienność warunków wodnych są przyczyną wykształcenia się szerokiego wachlarza zbiorowisk i zespołów roślinnych.  Na obszarze Szczecińskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny wyróżniono dotychczas 150 zespołów roślinnych, w tym: 22 leśne i zaroślowe, 30 okrajkowych, 46 wodnych i bagiennych, 22 łąkowe i murawowe i 27 ruderalnych. Tutejsze warunki klimatyczne i glebowe doskonale odpowiadają zapotrzebowaniom siedliskowym buka. Rośnie on tu wspaniale i dynamicznie się odnawia. Stąd też różne formy lasów bukowych i z dużym udziałem buka zajmują największą powierzchnię. Najważniejszym spośród nich jest buczyna pomorska. Dominuje w niej zdecydowanie buk, tworzący rozległe, cieniste, często jednowiekowe drzewostany. Jest to najpospolitszy z pomorskich lasów liściastych, stały element tutejszego krajobrazu. Bogactwo lokalnych warunków przyrodniczych powoduje, że spotkać możemy tu kilka jego odmian.

Obszar Puszczy Bukowej jest ostoją dla 110 gatunków roślin naczyniowych wymienianych w czerwonych księgach i listach roślin.

Bogactwo flory Puszczy potwierdza występowanie wielu osobliwości flory kwiatowej i zarodnikowej, często zagrożonych na Pomorzu i w Polsce, nie objętych jednak ochroną prawną (np.: czerniec gronkowy Actaea spicata, stokłosa gałęzista Brmus ramosus, koniczyna pagórkowa Trifolium montanum, wyka zaroślowa Vicia dumetorum).

Mykobiota

Wyjątkowo różnorodna jest tutejsza biota grzybów. Tylko gatunków wielkoowocnikowych stwierdzono dotąd około 800 gatunków. Najliczniejsze są wśród nich grzyby saprotrofityczne – 568 gatunków, z czego większość, bo aż 363 występuje na drewnie. Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów, ścisłej ochronie podlega tu tylko soplówka jeżowata Hericium erinaceum, a ochroną częściową objęte są: siedzuń dębowy Sparassis brevipes, soplówka bukowa Hericium coralloides, ozorek dębowy Fistulina hepatica, lakownica żółtawa Ganoderma lucidum,  błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus, szyszkowiec łuskowaty Strobilomyces strobilaceus, maślak błotny Suillus flavidus, buławka pałeczkowata Clavariadelphus pistilaris, smardz jadalny Morchella esculenta i podgrzybek tęgoskórowy Xerocomus parasiticus. Na czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych, zagrożonych i rzadkich w Polsce znajduje się  149 spośród zidentyfikowanych w Parku i otulinie gatunków.

Fauna

Bogactwo i zróżnicowanie warunków siedliskowych oraz szaty roślinnej przekłada się wprost na wielkie bogactwo powiązanego z nimi troficznie świata tutejszej fauny.

W Puszczy i jej bezpośrednim sąsiedztwie stwierdzono współcześnie występowanie około 500 gatunków motyli, spośród których 14 jest ujętych na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych  w Polsce.

Wody Parku i otuliny zasiedla stale bądź okresowo 29 gatunków ryb, z czego pod ochroną częściową na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, znajduje się tylko piskorz Misgurnus fossilis i koza Cobitis taenia . Oba gatunki prowadzą skryty tryb życia i są bardzo trudne do zaobserwowania. Ich obecność była dotychczas stwierdzona w Płoni a obecność kozy także w jeziorach: Binowskim i Glinna.

Płazy reprezentowane są przez 13 gatunków – polegające ścisłej ochronie. Stwierdzono tu występowanie 6 gatunków gadów, z których pod ochroną ścisłą znajduje się sporadycznie spotykany gniewosz plamisty Coronnella ausriaca, a pod ochroną częściową pozostałe 5 gatunków: jaszczurka zwinka Lacerta agilis, jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara, padalec zwyczajny Anguis fragilis, zaskroniec zwyczajny Natrix natrix i żmija zygzakowata Vipera berus.

Awifauna Parku i otuliny obejmuje 207 gatunków ptaków, w tym 156 lęgowych i prawdopodobnie lęgowych oraz 47 gatunków widywanych tylko na przelotach. Regularnie gnieździ się tu: 11 gatunków dziennych ptaków drapieżnych: trzmielojad Pernis apivorus, myszołów Buteo buteo, kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus, bielik Haliaeetus albicilla, orlik krzykliwy Aquila pomarina, jastrząb Accipiter gentili, krogulec Accipiter nisus, pustułka Falco tinnunculus, sokół wędrowny Falco peregrinus, błotniak stawowy Circus aeruginosus i błotniak łąkowy Circus pygargus, a także 3 gatunki sów: płomykówka Tyto alba, puszczyk Strix aluco i uszatka Asio otus. Większość z nich buduje swoje gniazda na starych drzewach w rozległych lasach. Błotniaki: stawowy i łąkowy wiją gniazda z suchych źdźbeł bezpośrednio na ziemi w łanach trzcin lub wysokich traw. Pustułka, sokół wędrowny i sowa uszata same nie budują gniazd – korzystają z gniazd innych ptaków drapieżnych, kruków lub wron, a puszczyk do odbycia lęgów wykorzystuje dziuple w starych drzewach. Zarówno sokół wędrowny, pustułka, jak i płomykówka bardzo chętnie gnieżdżą się na wysokich antropogenicznych obiektach (wieżach i wysokich budynkach). Niezależnie od miejsca lęgowego, wszystkie ptaki drapieżne o dziennym i nocnym trybie życia, potrzebują do życia rozległych, otwartych i niezabudowanych przestrzeni, na których mogą zdobywać pokarm. Podobne wymagania mają też inne gatunki ptaków pobierające pokarm roślinny lub zwierzęcy na polach, łąkach, nieużytkach czy też ugorach np.: bocian biały Ciconia ciconia, bocian czarny Ciconia nigra, derkacz Crex crex, kuropatwa Perdix perdix, przepiórka Coturnix coturnix, żuraw Grus grus, gęgawa Anser anser i wiele innych związanych z urozmaiconym krajobrazem rolniczym. W miarę „kurczenia się” wolnych przestrzeni, zwłaszcza obszarów podmokłych, ich byt staje się coraz bardziej zagrożony. Prawdopodobnie z tych powodów, niektóre gatunki dawniej dość licznie obserwowane, straciły już status gatunków lęgowych (pójdźka Athene noctua, kraska Coriacis garrulus, dudek Upupa epops, ortolan Emberiza hortulana). Puszcza Bukowa i otaczające ją tereny nieleśne, to także miejsce występowania gatunków ptaków znajdujących się w spisie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Należą do nich między innymi: bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, kania ruda, kania czarna, bielik, orlik krzykliwy, sokół wędrowny,  ohar Tadorna tadorna, podróżniczek Luscinia svecica i wąsatka Panurus biarmicus.

W Parku i otulinie stwierdzono występowanie 50 gatunków ssaków, z czego 13 zaliczanych jest do zwierząt łownych. Tereny Parku i otuliny zasiedla 16 gatunków ssaków owadożernych: jeż wschodni Erinaceus concolor, jeż zachodni Erinaceus europaeus, kret Talpa europaea, ryjówka aksamitna Sorex araneus, ryjówka malutka Sorex minutus, zębiełek karliczek Crociodura suaveolens, rzęsorek rzeczek Neomys fodiens, nietoperze: nocek duży Myotis myotis, nocek Natterera Myotis nattereri, nocek rudy Myotis daubentonii, mroczek późny Eptesicus serotinus, borowiec wielki Nyctalus noctula, gacek brunatny Plecotus auritus, mopek Barbastella barbastellus, karlik większy Pipistrellus nathusii, karlik malutki Pipistrellus pipistrellus i karlik drobny Pipistrellus pygmaeus. Wszystkie nietoperze podlegają ścisłej ochronie prawnej, a pozostałe gatunki ochronie częściowej.

Zającowate i gryzonie reprezentowane są przez 19 gatunków, w tym 3 gatunki łowne (królik dziki Oryctolagus cunuculus zając szarak Lepus europaeus i piżmak Ondatra zibethicus) oraz 6 gatunków chronionych: bóbr europejski Castor fiber, karczownik ziemnowodny Arvicola amphibius, badylarka Micromys minutus, mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus, wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris  i popielica Glis glis, przy czym ten ostatni gatunek jest także wpisany do Polskiej Czerwonej Księgo Zwierząt.

Ze ssaków mięsożernych na terenie tym spotkać można lisa Vulpes vulpes, jenota Nyctereutes procyonoides, borsuka Meles meles, kunę leśną Martes martes i domową M. foina, tchórza Mustela putorius, gronostaja Mustela erminea i łasicę Mustela nivalis, a na dzikich brzegach jezior i większych cieków wodnych także wydrę Lutra lutra i gatunki obce: norkę amerykańską Mustela vison oraz szopa pracza Procyon lotor. Z wymienionych gatunków, pod prawną ochroną częściową znajdują się tylko: gronostaj, łasica i wydra.

Spośród ssaków parzystokopytnych stale i licznie występują sarny Capreolus capreolus, jelenie Cervus elaphus i dziki Sus scrofa. Szczególnie te ostatnie pełnią ważną funkcję biologiczną w Puszczy – sprzyjają utrzymaniu dobrego stanu sanitarnego lasu a także odnowieniom naturalnym drzew ciężkonasiennych, takich jak buk i dąb.

W roku 2001 przeprowadzono w niektórych jeziorach Parku reintrodukcję raka szlachetnego Astacus astacus, a w latach 2003, 2006 i 2009 zakończoną sukcesem akcję reintrodukcji wymarłej tu niegdyś popielicy.

Obszary Natura 2000

Z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej, zostaliśmy zobowiązani do współudziału w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, mającej na celu wzmożenie ochrony różnorodności biologicznej, w tym zwłaszcza zagrożonych gatunków ptaków ujętych w Dyrektywie Ptasiej oraz ich siedlisk, a także zagrożonych siedlisk przyrodniczych, roślin i innych niż ptaki gatunków zwierząt wymienionych w Dyrektywie Siedliskowej. Cała sieć Natura 2000 liczy obecnie ponad 26 400 obszarów, zajmujących ponad 318 tys. km² powierzchni morskiej i ponad 788 tys. km² powierzchni lądowej, co stanowi około 18% powierzchni krajów Unii Europejskiej.

W zasięgu Szczecińskiego Parku Krajobrazowego „Puszcza Bukowa” i jego otuliny znajduje się 7 obszarów Natura 2000.

Wyróżniające się pomniki przyrody

• Lipa Świętego Ottona – lipa rosnąca na placu przykościelnym w Płoni, według legendy zasadzona w 1124 roku podczas misji biskupa Ottona z Bambergu. Obwód: 920 cm.
• Lipa Walpurga – rośnie przy ul. Topolowej. Nazwa na cześć duńskiej księżniczki Walpurgi – pierwszej żony księcia Bogusława I. Obwód: 530 cm.
• Dęby Krzywoustego – dwa dęby rosnące w Klęskowie, mające według legendy pamiętać rok 1121, kiedy to na polach między Klęskowem a Zdunowem Bolesław Krzywousty pokonał wojska pomorskie. Obwód: 690 i 640 cm.
• Dąb Dziadek – najwyższy w Puszczy Bukowej. Obwód: 422 cm.
• Dąb Jerzy – upamiętnia zasłużonego dla Puszczy leśnika Jerzego Jackowskiego. Obwód: 520 cm.
• Dąb Frater – rośnie na Przełęczy Trzech Braci – dawnej granicy między posiadłościami cystersów z Kołbacza a posiadłościami miast Szczecin i Gryfino. Obwód: 387 cm.
• Dąb Wartownik – razem z drugim dębem nazwany tak na pamiątkę istniejącego w czasie II wojny światowej przy pobliskim Uroczysku Mosty obozu pracy przymusowej dla włókniarek. Obwód: 430 cm.
• Dąb Książęcy – rośnie w Parku Leśnym Zdroje, na zachód od Jeziora Szmaragdowego. Posadzony 31 maja 1821 r. przez Fryderyka Wilhelma IV i jego brata Wilhelma I. Obwód: 365 cm.
• Buk Lipniackiego – nazwany dla uczczenia pamięci wybitnego krajoznawcy i miłośnika Puszczy – Wojciecha Lipniackiego. Obwód: 485 cm.
• Żywotniki Mazurkiewicza – rosnące przy dawnej leśniczówce w osadzie Mazurkowo. Obwód najgrubszego: 333 cm.

Turystyka

Od połowy XIX wieku obszar Puszczy stał się ulubionym miejscem wycieczek mieszkańców Szczecina. W roku 1889 staraniem działaczy turystycznych utworzono Towarzystwo Miłośników Puszczy Bukowej (Buchheide Verein). Miało ono zajmować się popularyzacją Puszczy Bukowej, wydawaniem przewodników i map, inicjowaniem tworzenia infrastruktury turystycznej. Stworzono nie tylko sieć znakowanych szlaków turystycznych, ale także budowano liczne ławki, schodki, wiaty, stawiano kamienie pamiątkowe, a nawet obudowywano źródła i piętrzono strumienie. Ruch turystyczny był wówczas bardzo intensywny. Potwierdzają to stare fotografie gdzie w miejscach dzisiaj pokrytych runem, widać tylko gołą, zdeptaną i zerodowaną ziemię. Turystyka ta była na tyle intensywna, że pozwalała egzystować wielu przyleśnym i śródleśnym restauracjom i hotelikom.

Podobnie i dzisiaj teren Puszczy Bukowej jest intensywnie wykorzystywanym obszarem codziennej i weekendowej turystyki pieszej i rowerowej. Z myślą o turystach Nadleśnictwo Gryfino i Lasy Miejskie Szczecina zbudowały kilka miejsc postoju i odpoczynku, a cały teren Parku pokryty jest gęstą, liczącą 148 km siecią znakowanych szlaków turystycznych. W latach 2014-2015 staraniem ZPKWZ, przy współpracy z Nadleśnictwem Gryfino i gminą Stare Czarnowo, na terenie Parku zlokalizowane zostały tablice informacyjno-edukacyjne oraz głazy pełniące rolę drogowskazów. Wydano również mapę Parku oraz przeprowadzono prace podnoszące komfort korzystania z ogrodu dendrologicznego w Glinnej.

Ponadto w sąsiedztwie jez. Szmaragdowego znajduje się Szczecińskie Centrum Informacji Turystycznej „Szmaragdowe-Zdroje”.

Informacją służą turystom też liczne ostatnio publikacje internetowe i wydawnicze.

Punkty widokowe

• Czajcza Góra (Kopiec) – wzgórze w południowo - zachodniej części Wzgórz Bukowych o wysokości 127 m n.p.m. Wzniesienie „U - kształtne” z trzema szczycikami, porośniętymi około 120 - letnią buczyną. Stoki od strony doliny Ponikwy są tu najwyższe w całym Parku, osiągają ponad 60 m wysokości względnej. Punkty widokowe w kierunku Równiny Wełtyńskiej, obecnie przesłonięte drzewostanem.
• Wzgórze Akademickie – wzniesienie o wysokości 51 m n.p.m. w północnej części Wzgórz Bukowych, na terenie Parku Leśnego Zdroje, na osiedlu Podjuchy. Wysunięty ku zachodowi fragment wzgórza jest częścią hałdy dawnej kopalni kredy. Południowe i wschodnie stoki zalesione i opadające ku wyrobisku kopalni, natomiast północne i zachodnie - trawiaste i strome. Z wierzchołka doskonały widok na Szczecin, Dolinę Dolnej Odry i Wzniesienia Szczecińskie.
• Piaseczna Góra – wydłużone wzgórze o trzech wierzchołkach (najwyższy o wysokości 93,5 m n.p.m.) położone w obrębie Wzgórz Bukowych na pograniczu Puszczy Bukowej i Polany Binowskiej. Północne zbocza, porośnięte rzadką buczyną, opadają stromo ku jeziorze Piasecznik Mały, natomiast bezleśne południowe stoki łagodnie schodzą ku jeziorze Piasecznik Duży. Na najwyższym wierzchołku zalega granitowa płyta pamiątkowa o wymiarach 150x130 cm datowana na rok 1933. Z wierzchołków doskonały widok na Polanę Binowską, Polanę Kołowską i północną część Równiny Wełtyńskiej. Na ostatnim planie widoczna jest południowo - wschodnia część Wzniesień Szczecińskich opadających ku Dolinie Dolnej Odry.
• Skórcza Góra – wzgórze o wysokości 72 m n.p.m. w Parku Leśnym Zdroje w Szczecinie na północny  wschód od Jeziora Szmaragdowego. Pokryte zwartym mieszanym lasem sosnowo - dębowym, jedynie stoki północne i wschodnie częściowo trawiaste z kępami drzew i krzewów. Popularny obszar turystyczny i rekreacyjny dla mieszkańców Szczecina.
• Wzgórze Bombardierów – wzniesienie o wysokości 56 m n.p.m. położone w północno - zachodniej części Wzgórz Bukowych na terenie osiedla Klucz. Bezleśne wzgórze o łagodniejszych stokach wschodnich i bardziej stromych stokach zachodnich opadających ku dolinie Odry. Ze szczytu doskonały widok we wszystkich kierunkach obejmujący Szczecin, Dolinę Dolnej Odry, Wzniesienia Szczecińskie i położone bardziej na południe i wschód inne wzniesienia Wzgórz Bukowych (m.in. Bukowiec). Na wierzchołku słabo widoczne stanowiska ogniowe I i II Baterii 48. Pułku Artylerii Lekkiej 2. Łużyckiej Dywizji Wojska Polskiego, które 20 marca 1945 r. ostrzeliwały stąd nieprzyjaciela wycofującego się z rejonu Mostu Cłowego i Dworca Głównego w Szczecinie.
• Wzgórze Czanowskie – wzgórze o wys. 94 m n.p.m położone 0,5 km na północny - zachód od Jez. Szmaragdowego. Podcięte od zachodu prawie pionowym kilkudziesięciometrowym urwiskiem dawnego wyrobiska kopalni kredy. Panoramy w kierunku lewobrzeżnego Szczecina.
• Wzgórze Widok (Góra Widok, Polana Widok) – wzniesienie o wysokości 55 m n.p.m. w północnej części Wzgórz Bukowych, na terenie Parku Leśnego Zdroje, 0,5 km na północ od Jeziora Szmaragdowego. Wzniesienie stanowi hałdę dawnej kopalni kredy. Większa część zalesiona, natomiast północny cypel z polaną stanowi punkt widokowy zwany „Okiem na Szczecin”. Okolica została zagospodarowana turystycznie (wiaty, ławeczki, miejsca na ogniska). Przed wojną na płaskim wierzchołku wzgórza znajdował się okrągły pawilon widokowy, obecnie zachował się tylko niewielki, żelbetowy schron obserwacyjny z okresu II wojny światowej.